2 czerwca 2009 roku mija 30 lat, odkąd papież Jan Paweł II odwiedził Polskę po raz pierwszy. Hasło kampanii społecznej, które towarzyszy rocznicy, brzmi „Papież wolności”
Powstanie
warszawskie w szerokiej perspektywie to tragedia całej społeczności miasta,
destrukcja miejskiej przestrzeni, a dla całego polskiego społeczeństwa
traumatyczny punkt odniesienia w historii XX wieku. W przededniu 76. rocznicy Centrum
Myśli Jana Pawła II, instytucja kultury m.st. Warszawy, przywołuje papieskie refleksje,
wynikające z własnego doświadczenia wojny, w formie publikacji online oraz
wystawy pod tytułem „Wolność nie została jeszcze stracona. Jan Paweł II o
Powstaniu Warszawskim 1944”. Centrum udostępnia także świadectwa wciąż żyjących
powstańców, którzy opowiedzieli o przebiegu powstania, znaczeniu Warszawy w ich
życiu, o godności ludzkiej, cenie wolności i o znaczeniu solidarności. Historia
w refleksji Jana Pawła II Historia
Polski i Europy w XX wieku nosi szczególne piętno zła i zniszczenia, któremu
poddany został człowiek. Było to także doświadczeniem Jana Pawła II – mówi dr hab. Dominika Żukowska-Gardzińska, kierownik Instytutu
Badań Naukowych w Centrum Myśli Jana Pawła II. Jak sam
wspominał, w czasie pielgrzymek apostolskich do Ameryki Łacińskiej, Afryki i
Azji przekonał się, że z jego doświadczeniem historii ojczyzny i wartości osoby
nie był obcy ludziom, których spotkał. Wręcz przeciwnie. Humanistyczna
perspektywa człowieka umocniona poprzez sprzeciw wobec totalitaryzmów nabrała w
wizji Jana Pawła II charakteru uniwersalnego. Oznacza to, że kierował ją jako
propozycję do każdej społeczności i każdego zakątka świata. W myśli tej to
nie historia, ale każdy jeden człowiek niesie w sobie sens, a miara dziejów
Europy i świata jest określona przez dobro, które czyni się względem drugiego,
a nie zło. Doświadczenie wojny
niosące okrucieństwo, śmierć, strach, wyzwala także wielki heroizm. Ale jego
powodem nie musi być wcale protest przeciwko złu w pierwszej kolejności. Jest
nim zrozumienie, że życie ludzkie niesie w sobie wartość bezinteresownego daru.
I są to doświadczenia, które zmieniają indywidualne losy człowieka, ale i
zobowiązują go do budowania lepszej przyszłości. To specyficzne rozumienie historii jako indywidualnych dziejów mających sens oraz skoncentrowanie na dobru człowieka jako najwyższej wartości stanowi fundament papieskiego myślenia nie tylko o wielkich wydarzeniach historycznych. Jest ono aktualne do dziś, kiedy stajemy przed wyzwaniami związanymi z pytaniami o fundamenty wspólnoty społecznej czy państwowej, godność każdego człowieka wykluczonego poza nawias społeczny w imię jakichkolwiek racji. Powstańcy
o Warszawie, cenie wolności i o Janie Pawle II Wanda Traczyk-Stawska pseud. Pączek i Anna Przedpełska-Trzeciakowska pseud. Grodzka – uczestniczki Powstania Warszawskiego, opowiedziały o przebiegu powstania, o znaczeniu Warszawy w ich życiu, o godności ludzkiej, o cenie wolności i o znaczeniu solidarności, a także o roli Jana Pawła II w powojennych przemianach w Polsce i Europie. Fragmenty rozmowy, która została przeprowadzona w ramach uczczenia 76. rocznicy wybuchu zrywu zbrojnego w stolicy w sierpniu 1944 roku, będą publikowane w sierpniu w mediach społecznościowych Centrum Myśli Jana Pawła II. Filmy są też
dostępne na kanale Centrum na YouTube: Centrum Myśli Jana Pawła II udostępniło również publikację pt. „Wolność nie została jeszcze stracona. Jan Paweł II o Powstaniu Warszawskim 1944”. Trzon książki stanowią wypowiedzi papieża dotyczące Powstania, wybór relacji uczestników walk oraz relacje świadków mordów na cywilnych mieszkańcach Warszawy i barbarzyńskiego niszczenia miasta. Wykorzystaliśmy fragmenty świadectw tego tragicznego, lecz zarazem bohaterskiego czasu zebranych w „Zapisach terroru. Warszawa”, wydaniu przygotowanym przez Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego – mówi dr hab. Dominika Żukowska – Gardzińska. Ponadto korzystaliśmy z dzieła autorstwa Normana Daviesa „Powstanie ‘44” opublikowanego przez Wydawnictwo Znak. Niezwykle cennym wyróżnikiem tej edycji są słowa pani Wandy Traczyk-Stawskiej pseud. Pączek i pani Anny Przedpełskiej-Trzeciakowskiej pseud. Grodzka – uczestniczek Powstania, stanowiące wprowadzenie do tego wydania. Całość została wzbogacona materiałem fotograficznym z okresu walk powstańczych oraz burzenia Warszawy przez oddziały niemieckie. Centrum przygotowało także wirtualną wystawę „Wolność nie została jeszcze stracona. Jan Paweł II o Powstaniu Warszawskim 1944”. Jest ona dostępna w ramach platformie Google Art&Culture (w wersji polskiej i angielskiej) oraz stanowi integralną część projektu dotyczącego Powstania Warszawskiego w wypowiedziach papieża Jana Pawła II. Fotografie z okresu walk zbrojnych i gehenny ludności cywilnej pochodzą ze zbiorów Imperial War Muzeum, Franklin D. Roosevelt Library, Muzeum Politechniki Warszawskiej, Biblioteki Narodowej / Polona.pl, Wikimedia Commons, Narodowego Archiwum Cyfrowego. Teksty towarzyszące fotografiom to zeznania bezpośrednich świadków walk i terroru stosowanego wobec ludności cywilnej. Obszerne opracowanie wypowiedzi Jana Pawła II o powstaniu można znaleźć także na otwartym w tym roku portalu jp2online.pl, który stanowi zbiór dokumentów, nagrań audio i wideo, fotografie, teksty i opracowania dotyczące papieża. Podczas drugiej pielgrzymki do Polski w 1983 r. Jan
Paweł II mówił na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie: „W 1944 roku stolica
Polski została zamieniona w wielką ruinę. Wciągu lat powojennych ta sama
Warszawa została odbudowana tak, jak widzimy ją dzisiaj: — zwłaszcza tu, z tego
miejsca — dawna i nowoczesna zarazem. Czy to nie jest jeszcze jedno zwycięstwo
moralne Narodu?” W przemówieniach Jana Pawła II o
Powstaniu Warszawskim uderzający jest jeden, spójny przekaz. Punktem
odniesienia wszelkich działań powinien być człowiek i jego dobro. Wolność w takim
zmaganiu zdobyta, wyznacza ludzkim decyzjom kierunek myślenia i w tym
kontekście jawi się dla obecnych mieszkańców Warszawy jako dar i zadanie.
Pierwsza pielgrzymka Ojca Świętego do Polski, pozostającej wówczas w strefie wpływów Związku Radzieckiego, trwała od 2 do 10 czerwca 1979 roku i zapisała się w naszej pamięci dzięki słowom homilii na Placu Zwycięstwa: „Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze Ziemi! Tej Ziemi!”. Papież – pośród tłumów warszawiaków, pokazywany za pośrednictwem telewizji na całym świecie – otworzył nową kartę w historii Europy i świata, otworzył Polaków na wolność i sprawił, że 10 lat później wolność otworzyła Polskę na świat.
„Człowiek jest wolny. Człowiek może powiedzieć Bogu: nie. Człowiek może powiedzieć Chrystusowi: nie. Ale – pytanie zasadnicze: czy wolno? I w imię czego wolno?”. Tymi słowami, w komunistycznej Polsce, papież Jan Paweł II wyraźnie podkreślił, co jest istotą wolności: nie granice, nie niezależność państwa, lecz wolność wyboru, którą ma każdy człowiek.
Trzy różne plakaty tworzą swego rodzaju opowieść – trzy propozycje wolności, które 30 lat temu złożył Jan Paweł II Polsce i światu. Rocznica jest zatem okazją, by zastanowić się, co z tamtej wolności, o której mówił Ojciec Święty, mamy dzisiaj: w świecie, dla którego wolność jest wartością najważniejszą.
Ponadto Centrum Myśli Jana Pawła II przygotowało program obchodów składający się z wydarzeń inspirowanych tą wyjątkową pielgrzymką.
Publikacja „Wolność nie została jeszcze stracona. Jan Paweł II o Powstaniu Warszawskim 1944” została przygotowana z okazji 76. rocznicy największego zrywu zbrojnego przeciwko Niemcom w okupowanej Europie w czasie II wojny światowej. Trzon książki stanowią wypowiedzi papieża Jana Pawła II dotyczące tego wydarzenia, wybór zeznań uczestników walk oraz relacje świadków mordów na cywilnych mieszkańcach Warszawy i barbarzyńskiego niszczenia miasta. Wykorzystano fragmenty świadectw tego tragicznego, lecz zarazem bohaterskiego czasu zebranych w „Zapisach terroru. Warszawa”, wydaniu przygotowanym przez Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego oraz korzystano również z działa autorstwa Normana Daviesa „Powstanie ‘44” opublikowanego przez Wydawnictwo Znak. Niezwykle cennym wyróżnikiem tej edycji są słowa Wandy Traczyk-Stawskiej pseud. Pączek i Anny Przedpełskiej-Trzeciakowskiej pseud. Grodzka – uczestniczek Powstania, stanowiące wprowadzenie do tego wydania. Całość została wzbogacona materiałem fotograficznym z okresu walk powstańczych oraz burzenia Warszawy przez oddziały niemieckie. W publikacji wykorzystano zdjęcia z archiwum prywatnego Anny Przedpełskiej-Trzeciakowskiej i Wandy Traczyk-Stawskiej, Centrum Myśli Jana Pawła II, Imperial War Museum, Instytutu Zachodniego w Poznaniu, Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz Wikimedia Commons.
