7 grudnia w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego odbyła się obrona pracy doktorskiej Beaty Pieńkowskiej-Wyżyńskiej "Śmierć w zbiorowym doświadczeniu rytualnym. Odpowiedź Polaków na «lekcję dobrego umierania» Jana Pawła II" napisanej pod kierunkiem prof. Anny Mikołejko. Nowo wypromowana pani doktor na przełomie 2007/2008 prowadziłam w Centrum cykl spotkań z filmem dokumentalnym o tematyce religijnej "Inny kadr", a następnie współtworzyła warsztaty na temat filmu dokumentalnego. Była także stypendystką M.St. Warszawy im. Jana Pawła II.
Rozprawa z pogranicza kulturoznawstwa i socjologii kultury jest poświęcona zbiorowemu przeżywaniu żałoby po śmierci Papieża Polaka, który odchodząc, udzielił swoistej "lekcji umierania", przypominającej dawną ars bene moriendi. Jego śmierć spowodowała powrót Polaków do wspólnotowych zachowań religijnych, zachęcała do czerpania z tradycyjnych chrześcijańskich rytuałów pogrzebowych oraz stworzenia rytuałów nowych, odpowiadających potrzebom dzisiejszego społeczeństwa. Okres żałoby po Janie Pawle II był próbą jedności Polaków w sytuacji kryzysowej. Wspólne działania zacieśniały więzi międzyludzkie oraz poczucie tożsamości zbiorowej, stanowiły też publiczną manifestację kluczowych wartości i elementów pamięci zbiorowej, konstruujących wyidealizowany portret polskiego społeczeństwa.
Rozprawa opisuje również nowy, medialny rytuał, współtworzony przez telewizję, która pod wpływem odświętnej atmosfery oraz szczególnego klimatu emocjonalnego "tygodnia papieskiego" wypracowała oryginalną formułę programu, łącząc elementy widowiska medialnego z pozamedialną potrzebą dziennikarzy, by aktywnie uczestniczyć w odchodzeniu Papieża i żegnaniu się z nim Polaków.
Jak dowodzi autorka, zachowania Polaków po odejściu Jana Pawła II nie były jedynie mechanicznym ujęciem doznanej straty w formę rytuałów żałobnych, ale wynikały z autentycznych emocji i wewnętrznej potrzeby. Świadczy o tym choćby treść licznych wpisów do ksiąg pamiątkowych, wirtualnych ksiąg kondolencyjnych, luźnych kartek pozostawionych w tym czasie na ulicach i placach oraz próby poetyckie, które utrwaliły momenty niezwykłych uniesień Polaków, nadto ukazały część współczesnej kultury duchowej i materialnej opartej na pamięci i kulcie zmarłych. Pozostając świadectwami, stanowiły zarazem kontynuację tradycyjnych pisemnych form pożegnania, takich jak epitafia, pieśni pożegnalne czy opłakiwania.
Osoby zainteresowane rozprawą będą mogły zapoznać się z nią w Bibliotece Centrum Myśli Jana Pawła II. Jest też możliwy kontakt osobisty z autorką: beata.pienkowska@wp.pl.
