Pierwsze rozmowy dotyczące projektu wydania krytycznego Dzieł literackich i teatralnych Karola Wojtyły rozpoczęły się w 2005 roku, parę miesięcy po śmierci Jana Pawła II. Publikacja, która ukazała się właśnie na rynku nakładem Wydawnictwa ZNAK, jest pierwszym krytycznym opracowaniem dzieł literackich przyszłego papieża. Przed przypadającą w 2020 roku setną rocznicą urodzin Karola Wojtyły powstaną jeszcze dwa kolejne, w których znajdą się także teksty dotąd niepublikowane. Prace nad dziełami literackimi Karola Wojtyły są koordynowane przez Centrum Myśli Jana Pawła II, instytucję kultury m.st Warszawy oraz Instytut Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II w Krakowie.
W maju 2015 roku kardynał Stanisław Dziwisz, ówczesny metropolita krakowski, powołał Komitet Naukowy Krytycznego Wydania Dzieł Literackich Karola Wojtyły – Jana Pawła II, na którego czele stanął prof. Jacek Popiel z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zastępcą została prof. Jadwiga Puzynina (Uniwersytet Warszawski). Patronat honorowy nad inicjatywą objęli: kardynał Stanisław Dziwisz, kardynał Kazimierz Nycz Arcybiskup Metropolita Warszawski, a także Hanna Gronkiewicz-Waltz, wówczas prezydent miasta Warszawy, i Jacek Majchrowski, prezydent miasta Krakowa. Realizację tej wspólnej inicjatywy powierzono Instytutowi Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II w Krakowie i Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie, instytucji kultury m.st. Warszawy, wydanie natomiast Wydawnictwu ZNAK.
Tom pierwszy poezji i dramatów zawiera wczesną twórczość literacką Karola Wojtyły I obejmuje utwory powstałe w okresie od 1938 do 1946 roku. To cenne świadectwo dokonujących się w Karolu Wojtyle przemian, które doprowadziły do podjęcia ostatecznej decyzji o porzuceniu studiów polonistycznych oraz kariery aktorskiej i wyborze kapłaństwa. Warto zaznaczyć, że Tom I zawiera również teksty nieznane czytelnikom, do tej pory niepublikowane.
O młodzieńczych utworach, wierszach i dramatach wiedzieli tylko najbliżsi przyjaciele. Tekstów tych Wojtyła nie publikował, krążyły w odpisach adresowanych do przyjaciół. Wybór Wojtyły na papieża 16 października 1978 roku sprawił, że wszystko, co dotyczyło jego dotychczasowego życia, wzbudziło wielkie zainteresowanie. W świat poszła wiadomość, że Jan Paweł II był w przeszłości aktorem, poetą i dramaturgiem. Wydawnictwo Znak zwróciło się do Ojca Świętego o zgodę na wydanie jego wierszy, dramatów i artykułów na tematy teatralne. Z Watykanu przyszła wyraźna sugestia, ażeby selekcją utworów oraz układem zbiorowego wydania zajęli się Marek Skwarnicki i Jerzy Turowicz. Skwarnicki wielokrotnie podkreślał, że w 1978 roku „jedynym życzeniem szczegółowym autora było to, by publikować wyłącznie utwory i teksty uprzednio ogłoszone drukiem”. Prace nad przygotowaniem zaplanowanej przez Znak edycji Poezji i dramatów rozpoczęły się zimą 1978/1979. Wypracowaną przez Skwarnickiego i Turowicza koncepcję tomu Poezji i dramatów Skwarnicki przedstawił Janowi Pawłowi II w czerwcu 1979 roku. Propozycje Skwarnickiego i Turowicza zostały zaakceptowane. Poezje i dramaty ukazały się w 1979 roku w nakładzie dwunastu tysięcy egzemplarzy, który dość szybko został wyczerpany; pojawiły się dodruki, a później następne wydania. Kolejne edycje utworów literackich Wojtyły sprawiły, iż w kręgu badaczy jego twórczości pojawiły się sugestie o konieczności przygotowania krytycznego wydania tekstów literackich Papieża, sięgnięcia do źródeł, czyli zachowanych rękopisów i maszynopisów, przechowywanych w różnych miejscach, często w prywatnych zbiorach. Uświadamiano sobie coraz bardziej, że istnieją poważne różnice pomiędzy poszczególnymi wersjami tekstów. Dostrzeżono wówczas także znaczenie korespondencji Wojtyły, związanej z jego fascynacjami literackimi I teatralnymi.
Już na pierwszym spotkaniu zespołu redakcyjnego w 2015 roku podjęto decyzję, że w pierwszym tomie znajdą się „juwenilia” – utwory z lat 1938–1946, w tomie drugim „poezje dojrzałe”, a w tomie trzecim dramaty napisane po 1946 roku i ewentualne uzupełnienia. Zespół redakcyjny ma bowiem nadzieję, że ukazanie się pierwszych dwóch tomów zachęci potencjalnych posiadaczy nieznanych utworów Wojtyły do przekazania ich wydawcom.
Po raz pierwszy publikowany jest utwór zaczynający się od słów: „Ciągle jestem na tym samym brzegu”.
To niezwykle interesujące, nie tylko literackie świadectwo, prawdziwe odkrycie edytorskie. Trudno odpowiedzieć na pytanie, w którym roku ten tekst znalazł się w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie i dlaczego po wpisaniu do katalogu nie został opublikowany. Nie wspominają o nim Turowicz i Skwarnicki, najprawdopodobniej utworu nie znali. Odczytanie rękopisu autorskiego, zapisanego obustronnie ołówkiem na bardzo pożółkłych pięciu kartkach, było dla edytorów prawdziwym wyzwaniem. Nie znamy daty powstania utworu, niektóre przywołane w tekście realia pozwalają wysnuć hipotezę, że Wojtyła napisał go prawdopodobnie pomiędzy lutym 1941 (datą śmierci ojca) a październikiem 1942. W pierwszym tomie umieszczono również listy Karola Wojtyły do Mieczysława Kotlarczyka z okresu wojny i okupacji, które są nie tylko bezcennym źródłem informacjio ówczesnych wydarzeniach z życia przyszłego papieża, ale i jednym z najważniejszych dokumentów dotyczących jego wczesnej twórczości literackiej. To własnie w jednym z nich, datowanym na 28 grudnia 1939 r. Karol Wojtyła napisał „ja się w tych wierszach uczę mówić, zanim zacznę rozmawiać”. Co do wszystkich wymienionych dotąd utworów nie ma żadnych wątpliwości, że wyszły spod pióra Wojtyły. Wczesna twórczość literacka Karola Wojtyły jest cennym świadectwem dokonujących się w nim przemian, które doprowadziły do podjęcia ostatecznej decyzji o porzuceniu studiów polonistycznych oraz kariery aktorskiej i wyborze kapłaństwa.
I tom Dzieł literackich i teatralnych został zaprezentowany podczas otwarcia XXV Targów Wydawców Katolickich, które odbywają się w Warszawie.
Michał Senk, dyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II:
Centrum Myśli Jana Pawła II czerpie inspirację z dialogu z twórczością i przesłaniem papieża. W tym roku w ramach trwającej 10. edycji Festiwalu Nowe Epifanie rozpoczęliśmy cykl warsztatów dla młodych twórców, a trzy premiery festiwalowe to debiuty młodych reżyserów. Dotarcie w duchu Listu do artystów Jana Pawła II do młodych twórców i odbiorców sztuki dla nas jako instytucji kultury jest priorytetem. Z tekstami swojego rówieśnika będą pracować już wkrótce inni młodzi – stypendyści m.st. Warszawy im. Jana Pawła II.
Z listów opublikowanych w tym tomie dowiadujemy się, że Karol Wojtyła w młodości stał przed dylematem, czy wybrać drogę artystyczną, czy kościelną. Ale w pewnym sensie pogodził obie role. W 1999 roku we wspomnianym Liście do artystów pisał „Nie wszyscy są powołani, aby być artystami w ścisłym sensie tego słowa. Jednak […] zadaniem każdego człowieka jest być twórcą własnego życia: człowiek ma uczynić z niego arcydzieło sztuki.” Możemy się zgodzić, że Karol Wojtyła uczynił arcydzieło ze swojego życia, a my dziś prezentuje światu jego literacką część.
Renata Kaznowska, wiceprezydent Warszawy:
Z ramienia Warszawy to inspirujące zadanie realizuje nasza miejska instytucja kultury, która zajmuje się badaniem dorobku Karola Wojtyły – Jana Pawła II. Dlaczego Warszawa? Z tego pierwszego tomu dzieł dowiadujemy się, że Karol Wojtyła pisał w liście do Stanisława Kotlarczyka „ja się w tych wierszach po prostu uczę mówić, zanim zacznę rozmawiać”. To bardzo symboliczne: w Krakowie Karol Wojtyła uczył się mówić.
W Warszawie podczas pierwszej pielgrzymki do Polski, której 40. rocznicę obchodzimy w tym roku, mówił już z całą mocą, jak ważna jest odpowiedzialność za dobro wspólne. To wezwanie do odpowiedzialności jest ponadczasowym dziedzictwem papieża, szczególnie ważnym dla Warszawy, w której od pamiętnych słów z placu Zwycięstwa w 1979 roku zaczęły się zmiany wolnościowe w Polsce i w Europie. Wszystkim zaangażowanym w realizację tego projektu dziękuje i składam serdeczne gratulacje!
Kontakt dla mediów:
Joanna Korzeniewska – Rzecznik prasowy Centrum Myśli Jana Pawła II
Tel. 533 318 541, e-mail: jkorzeniewska@centrumjp2.pl
