Godność człowieka, godność ludzkiej pracy – najważniejsze zagadnienia encykliki Jana Pawła II „Laborem exercens”

Grafika przedstawiająca dwoje ludzi przechodzących przez przejście dla pieszych.

Centralnym problemem encykliki Laborem exercens jest godność ludzkiej pracy. Kwestia niezmiennie aktualna, gdyż niebezpieczeństwo traktowania pracy ludzkiej jako sui generis towaru czy anonimowej siły potrzebnej dla produkcji (…) istnieje stale (LE, 7). Jan Paweł II podkreśla, że wezwanie człowieka do pracy, w związku z tym, że jest wezwaniem Boga, który go stworzył z miłości i na swój obraz, nie ma jedynie charakteru zewnętrznego, ukierunkowanego na osiągnięcie określonych efektów tego „panowania nad ziemią” (aby świat się rozwijał – by na wzór Boga działanie człowieka było dobre). Przede wszystkim ma umożliwić ludziom, poprzez wykonywanie tej pracy, „spełnienie siebie” (cel wewnętrzny).  Ta perspektywa ustanawia specyficzne, chrześcijańskie podejście do pracy, utrzymujące wewnętrzne napięcie między uznaniem pracy za niezmiernie istotną powinność człowieka (por. LE, 16), mającą znaczenie tak dla danej osoby, jak dla jej rodziny i narodu (LE, 10) i jednoczesnym twierdzeniem, że to praca jest dla człowieka, a nie człowiek dla pracy (LE, 6).

Nie sposób w tym miejscu odnieść się do wszystkich cennych intuicji Laborem exercens dotyczących dróg przezwyciężenia różnych, tak ówczesnych (encyklika została opublikowana w 1981 roku; z perspektywy warunków i form pracy to właściwie inna epoka), jak i aktualnych wyzwań odnoszących się do godności pracy. Mam tu na myśli przede wszystkim propozycję duchowości pracy, odsłaniającą m.in. w jaki sposób napięcie pomiędzy pracą jako szlachetną misją zleconą człowiekowi przez Stwórcę, a pracą jako ciężarem, przynosi nauka Jezusa o łączeniu cierpienia z dziełem odkupienia (LE, 27) czy wciąż aktualne wskazania dotyczące społecznego i ekonomicznego dowartościowania zadań macierzyńskich i rodzinnych (LE, 19). Podkreślić jednak trzeba proroczą aktualność antropologiczno-teologicznego rdzenia encykliki dla refleksji nad odpowiedzią na współczesne wyzwania dla „godności pracy”. Laborem exercens przedstawia w istotnej części do dziś aktualne postulaty, ale przede wszystkim żąda korekty spojrzenia. Można za Benedyktem XVI powiedzieć, że przypomina, iż wszystko staje się inne, kiedy nie zakłada się z góry Boga, ale Go wskazuje. Kiedy nie zostawia się Go jakoś w tle, ale uznaje za centrum naszego myślenia, mówienia i działania (Benedykt XVI, Kościół a skandal wykorzystywania seksualnego). Podobnie jak Leon XIII w Rerum novarum, podejmując palący problem sytuacji robotników doby początków kapitalizmu, zwracał uwagę, że nieadekwatność odpowiedzi ówczesnego liberalizmu i socjalizmu wiąże się ostatecznie z faktem, iż tej „kwestii społecznej” skutecznie się nie rozwiąże, o ile się nie przyzwie religii i Kościoła na pomoc (RN, 13). Jak Pius XI w Quadragesimo anno podkreślał, że wszystkie proponowane (również przez niego) rozwiązania społeczne i wysiłki na rzecz ich urzeczywistnienia będą daremne, o ile przed upragnionym odnowieniem ustroju społecznego (QA, 126), nie dokona się odrodzenie ducha chrześcijańskiego, któremu tylu ludzi w życiu gospodarczym się sprzeniewierza (QA, 127), tak św. Jan Paweł II w Laborem exercens wskazuje, że kluczem do godności pracy jest właściwe pojmowanie godności człowieka jako osoby stworzonej na obraz Boży, że pominięcie tej perspektywy w sposób konieczny wypaczać będzie nasze pojmowanie pracy, a w konsekwencji prowadzić do jakiejś formy poniżenia człowieka.

Wydaje się, że w dobie głębokiej sekularyzacji Europy Laborem exercens stawia nam wyzwanie niezwykle poważne. Dowodzi, że patrzenie na świat pracy, na sens pracy tak, jakby Boga nie było, nieuchronnie prowadzi nas do nowych form znanych już błędów ekonomizmu i materializmu. Że naiwnością jest oczekiwanie prawdziwej przemiany w tym obszarze metodami „technicznymi” czy instytucjonalnymi, że wymagają one znacznie głębszej, duchowej przemiany, uznającej znaczenie Boga dla ludzkiej godności i godności ludzkiej pracy.


Jan Paweł II wobec pracy – materiały źródłowe w portalu jp2online.pl.

Opublikowano 14/05/2021

ZOBACZ RÓWNIEŻ

Początek procesu przebaczenia zawsze należy do ofiar – pisze Sebastian Duda
Dialog
Warto zastanowić się kim i jakim był Stefan Wyszyński? – pyta Monika Maria Brzezińska
W Światowym Dniu Przeciwko Handlowi Ludźmi o nauczaniu Jana Pawła II – pisze dr Bartosz Wieczorek
Artykuł dra Bartosza Wieczorka w ramach projektu „Creatio Continua” poświęcony ekologii

Klikając „Zgadzam się” udzielasz zgody na przetwarzanie Twoich danych osobowych dotyczących Twojej aktywności na naszej witrynie w celach analitycznych, zapewnienia prawidłowego działania funkcjonalności z serwisów społecznościowych oraz serwerów treści. Szczegółowy opis celów i zakresu przetwarzanych danych znajdziesz tutaj.