Projekt „Dwa kolory. Między buntem a posłuszeństwem” jest rozbudowaną, wielopłaszczyznową refleksją nad postawami Polaków w kontekście patriotyzmu, rozumienia historii, ale przede wszystkim kształtowania nowej, polskiej rzeczywistości.
Tytułowe „dwa kolory” to miara polskiego patriotyzmu. Symboliczna biel oznaczająca pokój oraz czerwień przypominająca bunt, to dwie ścieżki dramatyzujące Polaka – patriotę. Czy muszą się one wzajemnie znosić, czy raczej się uzupełniają – wręcz stanowią jedną flagę, która uznaje i włącza szereg różnych postaw miłości Ojczyzny? Dla jednych patriotyzm ma konotację jednoznacznie negatywne: patriotyzm=faszyzm (marsz 11 listopada) lub trochę mniej skrajnie: patriotyzm=populizm (wpływ na UE). Dla innych jest to wartość, która powinna być uwspółcześniona/zredefiniowana (płacenie podatków, sprzątanie po psie w parku) co prowokuje zarzut o banalizację i uproszczenie. Jeszcze inni uważają, że w obliczu nowych zagrożeń militarnych potrzeba nam przywrócenia starej definicji, znanej poprzednim pokoleniom. W kulturze czcimy uczestników np. powstania warszawskiego, cenimy postawy z 1918 roku. Ale czy nadal zastanawiamy się dlaczego? Czy te pytania stawiają sobie również młodzi ludzie: uczniowie i studenci? Historia nie zatrzymuje się nawet na chwilę – dlatego warto na nowo podejmować tę dyskusję by dowiedzieć się, gdzie jesteśmy dzisiaj jako społeczność, po to aby na nowo zrozumieć co obecnie konstytuuje naszą wspólnotę i jak rozumiemy kwestię dobra wspólnego. Wierzymy, że dzięki temu zadaniu będziemy mieli szansę na pogłębienie refleksji dotyczącej patriotyzmu oraz zainicjujemy ważny społecznie temat.
MATERIAŁY EDUKACYJNE
Kolejnym etapem – najbardziej upowszechniającym cele projektu są materiały edukacyjne dla nauczycieli. Ich odniesieniem będą również cztery źródłowe tematy debat, a także problematyka poruszana na spotkaniach focusowych. Przedmiotem materiałów będzie scenariusz lekcji / aktywności / uroczystości szkolnej upamiętniającej rocznicę historycznego wydarzenia ważnego dla wspólnoty narodowej. Ważną cechą scenariuszy jest ich nowatorski i wielopłaszczyznowy wymiar. W praktyce oddajemy do rąk nauczycieli 8 konspektów, które dotyczą nie tylko tradycyjnie obchodzonych uroczystości rocznicowych, ale również zachęcają do pamiętania o innych wydarzeniach i osobach w historii Polski, które wywarły wpływ na jej dzieje i rozwój (kobiety w służbie Niepodległości, rocznice papieskie, czy wstąpienie Polski do UE). Przedstawione pomysły wskazują, że poszczególne rocznice nie muszą kojarzyć się tylko ze zwykłą akademią. Podstawowym celem budowania scenariusza jest:
- upowszechnienie idei powstałych podczas debat/całego projektu,
- zachęta do nieszablonowego myślenia w obchodzeniu państwowych rocznic, świąt, czy wydarzeń patriotycznych (np. Odzyskanie Niepodległości, czy powstanie styczniowe).
BADANIA FOKUSOWE
Po zakończonych debatach przenosimy refleksję nad postawami patriotycznymi do szkół i zapraszamy do niej nauczycieli. Dlatego po każdej debacie zorganizowaliśmy spotkania fokusowe w oparciu o tematykę podjętej dyskusji. Podobnie, jak w przypadku debat, nie narzucamy konkretnej narracji, lecz wspólnie z edukatorami wypracujemy odpowiednią formułę. Nasze zaproszenie do udziału w badaniach zostało skierowane do nauczycieli, przede wszystkim ze szkół ponadpodstawowych. Chcemy wspólnie poszukać odpowiedzi na pytania: czy obserwacje, którymi dzielili się dyskutanci podczas debat w kolejnych obszarach tematycznych, można zauważyć również w postawach uczniów? Jak kształtować patriotów jutra? Z jakimi problemami mierzą się nauczyciele, a z jakimi uczniowie? W jaki sposób można budować idee patriotyzmu włączającego? Szczegółowe tematy dyskusji z nauczycielami zostały opracowane przez zespół po każdej debacie.
Spotkania odbywały się po każdej debacie, w ustalonym terminie głównie w formule on-line. Miały formę moderowanej rozmowy prowadzonej przez specjalistę. Grupa dyskusyjna liczyła 5-12 osób, a sama rozmowa trwała ok. dwóch godzin.
DEBATY
- 27 kwietnia – Zamek Królewski „ZA, A NAWET PRZECIW” IDEE: WŁADZA, KULTURA, NAUKA
Debata ukazująca nasz stosunek do władzy. Granice obywatelskiego sprzeciwu. W jaki sposób możemy wywierać wpływ na władzę? W jaki sposób patriotyzm zakłada szacunek do władzy? Demokracja jako ustrój doskonały? Czy władza musi demoralizować? Stosunek Polaków do władzy. Jaka krytyka władzy jest najwłaściwsza? Jak budować zaufanie do władzy? O jakiej Polsce ma prawo/powinien marzyć patriota? Polska mocarstwem europejskim, czy krajem „który powinien mieć swoje miejsce w szeregu”. Jak zapatrywali się na Polskę nasi przodkowie, twórcy Konstytucji 3 Maja, czy też budowniczy Niepodległej Rzeczpospolitej. Czy myślenie o Polsce „nowoczesnej” ale niesuwerennej, to patriotyzm? Uczestnicy: prof. Joanna Kurczewska – Instytut Filozofii i Socjologii PAN, dr Marcin Kędzierski – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Klub Jagielloński, dr Jarosław Kuisz – Kultura Liberalna. Prowadzenie: Michał Szułdrzyński – Rzeczpospolita.
- 9 czerwca – Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego „JEDNI DRUGICH…” IDEE: SŁUŻBA/SOLIDARNOŚĆ
Debata poświęcona refleksji nad patriotyzmem jako poświęceniem i ofiarą. Jaką ofiarę powinniśmy dziś składać na ołtarzu ojczyzny w czasach pokoju? Czy informatyk wyjeżdżający za granicę za jeszcze lepszymi pieniędzmi jest patriotą? Pola poświęcenia i solidarności w wielkich miastach i na prowincji. Podczas tej debaty będziemy chcieli dotknąć kwestii różnych płaszczyzn patriotyzmu, zarówno ekologicznego jak i ekonomicznego, czy też naukowego. W tym wszystkim chcemy dotykać również budowania współczesnego społeczeństwa obywatelskiego, polegającego przede wszystkim na aktywnej odpowiedzialności za swoją wspólnotę. Uczestnicy: Agnieszka Romaszewska-Guzy, prof. Ryszard Bugaj, prof. Paweł Kowal, prof. Paweł Skibiński. Prowadzenie: dr hab. Michał Łuczewski.
- 9 sierpnia – Muzeum Powstania Warszawskiego „WSTAŃ I WALCZ!” IDEE: BUNT
Bunt według młodego pokolenia. Podczas debaty będziemy się starać odpowiedzieć na pytanie o patriotyzm z pogranicza walki. Czy taka postawa posiada dziś jeszcze sens. A może w obliczu obecnych wydarzeń na europejskich arenach należy mieć na uwadze „si vis pacem para bellum”. Skąd popularność wstępowania do Wojsk Ochrony Pogranicza? Kto biłby się za współczesną Warszawę; student czy kibic Legii. Uczestnicy: prof. Jerzy Eisler – Instytut Pamięci Narodowej, dr Izabela Mrzygłód – Kultura Liberalna, Jan Ołdakowski – Dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego. Prowadzenie: Michał Szułdrzyński – Rzeczpospolita.
- 20 września – Dom Spotkań z Historią „BĘDZIEM POLAKAMI – MIĘDZY WYSZYŃSKIM A GOMBROWICZEM” IDEE: WSPÓLNOTA, OBYWATEL
Debata poświęcona źródłom wspólnoty narodowej. Różne wizje Polski – gdzie szukać płaszczyzn porozumienia, jak prowadzić dialog, aby zrozumieć, że patriotyzm jest wartością inkluzywną, a nie wykluczającą? Zarówno Wyszyński, jak i Gombrowicz byli patriotami, obaj kochali ojczyznę, lecz przyjmowali w stosunku do niej i jej dziejów odmienną postawę. Czy wspólnota narodowa jest jeszcze dzisiaj możliwa? Może mówienie o narodzie jest przestarzałe, a wręcz może niebezpieczne. Czy jest do pomyślenia patriotyzm modelowy? Kto może być wzorem patrioty? Uczestnicy: dr hab. Rafał Matyja – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, dr Dominika Kozłowska – Miesięcznik ZNAK, dr Helena Anna Jędrzejczak – Kultura Liberalna. Prowadzenie: Jan Wróbel – nauczyciel, dziennikarz, publicysta /Radio TOK.FM, „Dziennik Gazeta Prawna/
- 12 stycznia – Centrum Konferencyje Legia Warszawa, Debata: „Patriotyzm (nie)nowoczesny?”
Debata jest zwieńczeniem projektu „DWA KOLORY – MIĘDZY BUNTEM A POSŁUSZEŃSTWEM”, który realizowaliśmy w Centrum Myśli Jana Pawła II w 2022 roku. Podsumowująca debata odbyła się podczas sesji plenarnej w drugim dniu Kongresu NIEPODLEGŁA w Centrum Konferencyjnym Legia Warszawa.
Czy hołdowanie symbolom narodowym, odgrywanie hymnu państwowego to przejaw „nacjonalizmu banalnego” (za Michaelem Billigiem)? W jaki sposób ewoluował patriotyzm martyrologiczno-historyczny? Gdzie przebiega granica między „starym” patriotyzmem a nowym i jakie są źródła tego antagonizmu? Który z nich jest tak naprawdę godny miana patriotyzmu nowoczesnego? W jaki sposób możemy odnajdować ścieżki łączące jednych i drugich patriotów?
Nad tymi zagadnieniami pochylili się prof. Maria Flis (Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego), dr hab. Dariusz Gawin (Muzeum Powstania Warszawskiego), Edwin Bendyk (Fundacja im. Stefana Batorego). Debatę poprowadził Jan Wróbel (TOK.FM, Dziennik Gazeta Prawna).
Zapoznaj się także z innymi naszymi materiałami, m.in. wystawą DWA KOLORY, która pokazuje rozumienie patriotyzmu w historii i współcześnie. Wystawa jest dostępna w formule ready to print – do pobrania i samodzielnego wydruku.
