We wtorek, 16 października 2018 r, przypada 40. rocznica wyboru Karola Wojtyły na papieża. Nie ma wątpliwości, że zarówno sama jego osobowość jak i czas pontyfikatu miały wpływ na Kościół katolicki. Równie ważne są pytania dotyczące wpływu Jana Pawła II na struktury społeczne, decyzje polityczne – strategiczne w wymiarze globalnym.
Pontyfikat Jana Pawła II przypadał na lata 1978-2005 i był jednym z najdłuższych w historii. W tym samym czasie świat, a szczególnie Europa, przeszły wiele transformacji ustrojowych, zmian systemów gospodarczych oraz pojawienie się nowych trendów kulturowych. Za tego pontyfikatu miały miejsce wielkie kryzysy, które zakwestionowały pokój w wielu częściach świata. Wszystko to sprawia, że pontyfikat Jana Pawła II zmienił otaczającą nas globalną rzeczywistość. Dobrą perspektywą dla oceny pontyfikatu wydają się być słowa wypowiedziane przez niego w pierwszym przemówieniu do zgromadzonych na pl. Świętego Piotra. W 1978 roku, papieskie „Nie lękajcie się…” zostało poniesione we wszystkie kierunki świata i stało się iskrą zmian, w wielu wymiarach ludzkiego życia.
Podczas zorganizowanej przez Centrum Myśli Jana Pawła II we wrześniu 2018 r. międzynarodowej konferencji, ludzie nauki – przedstawiciele wszystkich kontynentów świata dyskutowali na temat pontyfikatu Jana Pawła II.
Poprzez międzynarodową konferencję chcieliśmy poszukać odpowiedzi na pytania o to, w jaki sposób tożsamość Karola Wojtyły, kształtowanego przez polskich poetów, intelektualistów, twórców życia społecznego, wpłynęła na charakter jego pontyfikatu, a w konsekwencji – na losy całego świata – mówi Michał Senk, dyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II. Chcieliśmy także dokonać intelektualnej weryfikacji dziedzictwa Jana Pawła II – dodaje Senk.
Wśród zaproszonych gości konferencji byli: prof. Pablo Perez Lopez, Ajay Nelson D’Silva, Joseph Ritho Mwaniki, ks. prof. Jan Mikrut, prof. Jan Żaryn, dr hab. Paweł Skibiński oraz dr Andrzej Grajewski.
Pontyfikat Jana Pawła II podsumowują międzynarodowi eksperci
Wymiar religijny
Dr hab. Paweł Skibiński nakreślił pierwszy wymiar pontyfikatu papieża i odnósł go do religijności katolickiej, która zyskała powszechnie rozpoznawalnego świętego, czczonego w skali globalnej – św. Jana Pawła II. Sam Jan Paweł II dokonał 482 kanonizacji i ponad 1300 beatyfikacji. Męczennicy to największa grupa świętych i błogosławionych – męczennicy wojny domowej w Hiszpanii, ale także męczennicy rewolucji francuskiej, prześladowań sowieckich, czy 108 męczenników II wojny światowej oraz męczennice nowogródzkie, postaci tak charakterystyczne jak św. Maksymilian Maria Kolbe, który został kanonizowany jako męczennik – jak to określił Jan Paweł II „z miłości” – mówi dr hab. Paweł Skibiński. Wyniesienie na ołtarze ludzi z każdej szerokości geograficznej, nie tylko konsekrowanych, ale i małżonków, młodzież, dzieci, wskazywało na uniwersalny wymiar dążenia do świętości i możliwość jej osiągnięcia.
Wymiar światowy
Dla Ameryki Południowej jednym z najbardziej znamiennych wpływów jest wydobycie tożsamości społeczności tubylczych i zaznaczenie ich wpływu na kształt kultury regionu i kontynentu. Zdecydowana postawa Jana Pawła II stała się istotnym impulsem do wzmocnienia samoświadomości ludności autochtonicznej i nierzadko do polepszenia jej sytuacji społecznej –mówi ks. dr hab. Tomasz Szyszka. Z kolei jedno z centralnych miejsc w działaniach Jana Pawła II wobec krajów komunistycznych zajmowała troska o wiernych Kościoła greckokatolickiego na Ukrainie, zlikwidowanego w 1946 r. Nauczanie społeczne Jana Pawła II, w centrum którego znalazła się obrona godności każdego człowieka, zostało szybko podchwycone przez opozycję w Europie Wschodniej, która w osobie papieża znalazła swego duchowego patrona. Jednocześnie w krajach, gdzie władze szczególnie ograniczyły prawa ludzi wierzących, a więc w Czechosłowacji, Rumunii, na Węgrzech, powstały liczne nieformalne środowiska religijne, skupione wokół święconych tajnie biskupów. Powstające z czasem struktury, nazywane także Kościołem podziemnym, znalazły w ten sposób naturalnego partnera, a często i sojusznika w opozycji politycznej, co występowało m.in. w przypadku czechosłowackiej Karty 77 – tłumaczy dr Andrzej Grajewski.
Wymiar europejski
Dla Europy Zachodniej bardzo silny wpływ miała intelektualna formacja Jana Pawła II i jego zdecydowane stanowisko na temat chrześcijańskich kulturowych korzeni Europy jako źródła jej tożsamości. Jan Paweł II rozpoczął swój pontyfikat, gdy Europa zachodnia zdawała się konsolidować swoją sekularyzację i jej próby pogodzenia demokracji i socjalizmu jako sposobu na życie razem z mocarstwami zimnej wojny – analizuje prof. Pablo Perze Lopez. Profesor Lopez dodaje, że pontyfikat ten był czasem dialogu z ideologiami i strukturami, z którego to wyłonił się nowy czas dla zjednoczenia Europy.
Kontynent afrykański i azjatycki
Dla młodego Kościoła katolickiego Afryki, ale także dla wzrastających struktur lokalnych i tworzących się państw afrykańskich, był to czas przełomu świadomościowego i mentalnościowego. Objęcie tronu papieskiego w trudnym momencie, kiedy większość krajów afrykańskich leczyło rany z imperialnego kolonializmu i tworzyło swoje własne tożsamości narodowe, spowodowało, że młody polski papież uczynił swoim obowiązkiem ożywienie młodego Kościoła i sprawienie, że jego wyznawcy odkryją moc Ducha Świętego w celu transformacji kontynentu jako Ewangelii Chrystusa. Tak o wpływie pontyfikatu na Afrykę mówił o. Joseph Ritho Mwaniki.
Pontyfikat ten to także troska o utrzymywaniem relacji pomiędzy Watykanem a Indiami. Jan Paweł II używał wyrażenia „kultura pokoju” w setkach przesłań, które wygłosił na temat relacji międzynarodowych. To wyrażenie przypomina nam o jego przekonaniu o życiu bez przemocy, pragnieniu sprawiedliwości w podziale dóbr na świecie, wolności do korzystania z sumienia w taki sposób, który obejmuje zasadność praktyk religijnych i postęp w poszerzaniu świadomości praw człowieka. Istotnie, jego pierwsza podróż do Indii była zatytułowana „Pielgrzymka Pokoju.” – przypomina o. Ajay Nelson D’Silva.
Z kolei ks. prof. Jan Mikrut podkreśla, że dla Azji ważnym elementem pontyfikatu papieża Polaka był dialog międzyreligijny ze Wschodem oraz ideologią komunizmu wciąż tak silną na tym kontynencie. Równocześnie pontyfikat ten towarzyszył upadkowi muru berlińskiego czy powstaniu Solidarności w Polsce. W wymiarze polskim znaczenie miały po pierwsze papieskie podróże apostolskie do ojczyzny, ale także fakt, że papież Polak cieszył się niemal od początku światowym autorytetem – podsumowuje ks. Mikrut.
Pontyfikat Jana Pawła II a sprawa Polski
Prof. Jan Żaryn – Kluczem do zrozumienia Jana Pawła II i jego znaczenia dla Polski są jego pielgrzymki z lat 1979, 1983, 1987 oraz 1991. Najważniejszą z nich była ta pierwsza. Była ona prawdziwym przełomem świadomościowym. Wraz z poprzedzającym ją o rok wyborem Polaka na Stolicę Piotrową sprawiła, że Polacy „się policzyli”. Społeczeństwo zdobyło o sobie wiedzę, wbrew celowemu działaniu komunistów obliczonemu na jego atomizację i zakłamanie rzeczywistości. Dotychczas pozbawione możliwości publicznego mówienia własnym głosem usłyszało ten głos w papieskich homiliach. To zmieniło stan umysłu znacznej części narodu – można powiedzieć nastąpiła odnowa narodowej wspólnoty. Wpłynęła ona również wydatnie na „Solidarność”.
Wyjątkowy pontyfikat
Nie ma wątpliwości, że pontyfikat Jana Pawła II skoncentrowany był na ukazywaniu godności osoby ludzkiej, poszanowaniu wolności i wartości życia oraz dialogu ukierunkowanym na budowanie cywilizacji miłości.
Pontyfikat Jana Pawła II trwał 27 lat. Jako zwierzchnik Kościoła katolickiego oraz przywódca państwa Watykan papież łączył funkcje duszpasterskie, czuwał nad
przekazem dogmatycznym, ale równocześnie działał na poziomie dyplomacji i polityki.
Już w pierwszych latach pontyfikatu stosunki dyplomatyczne Stolicy Apostolskiej rozszerzyły się o 88 nowych państw. Na audiencjach w Watykanie Jan Paweł II przyjął ponad 400 szefów państw oraz koronowanych głów, prawie 200 premierów i tyle samo ministrów spraw zagranicznych. Dziennie wygłaszał 3-4 przemówienia.
Mianował około 2/3 światowego episkopatu. Dokonał 482 kanonizacji i ponad 1300 beatyfikacji. Był inicjatorem kilku ważnych inicjatyw duszpasterskich takich jak Światowe Dni Młodzieży czy Światowe Spotkania Rodzin oraz religijnych, jak Światowy Dzień Modlitw o Pokój z udziałem przedstawicieli 13. wyznań – Asyż, 27 X 1986 r.
To pod patronatem i z udziałem Jana Pawła II miały miejsce rozmowy w Castel Gandolfo, w których brali udział najwybitniejsi intelektualiści drugiej połowy XX wieku: Gadamer, Ricoeur, Levinas, Kołakowski, Miłosz. W jednym miejscu i czasie spotykali się myśliciele o różnych poglądach, rzadko katoliccy, często krytyczni wobec Kościoła katolickiego.
Za jego pontyfikatu miały miejsce wielkie konflikty zbrojne kryzysy pokojowe we wszystkich niemalże częściach świata. Równocześnie pontyfikat ten towarzyszył upadkowi muru berlińskiego czy powstaniu Solidarności w Polsce.
Ocena pontyfikatu dla współczesności – czy realna?
Kiedy zastanawiamy się nad przestrzeniami oddziaływania Jana Pawła II na społeczeństwa poszczególnych części świata – Europy, Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej, w szczególności w wymiarze kulturowym i społecznym podkreślić należy główne przekazy jego nauczania: antropologia skoncentrowana na godności osoby ludzkiej, poszanowanie wolności i wartości życia, dialog ukierunkowany na budowanie cywilizacji miłości – mówi Michał Senk, dyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II. I dodaje: 4. pielgrzymka papieża do Polski w 1991 roku, do wolnej od 2 lat Polski, udowodniła, że w nowej rzeczywistości Jan Paweł II wciąż jest dla Polaków ważny zarówno jako polityczny lider narodu, jak też duchowy nauczyciel.
